87814

 

II  

 

17/12/2020  

 

Ysgubor, ydlofft a hen gertws a stablau (Odyn-y-Graig) ar Fferm Pen-y-Graig  

 

Sir Ddinbych  

Llanfair Dyffryn Clwyd  

Ruthin  

Pentre-celyn  

313150  

352633  

 

Ar ochr ddeheuol y ffermdy.  

Amaethyddiaeth a Chynhaliaeth  

Fictoraidd  

Mae'n debyg iddi gael ei hadeiladu yn gynnar yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg a chaiff ei dangos yn ei ffurf wreiddiol ar fap Degwm 1839. Ychwanegwyd stablau a chertws wedyn ar y pen deheuol ac ydlofft a chartws yn y pen gogleddol. O gofio bod dau gertws, ni wnaed yr ychwanegiadau hyn ar yr un pryd, ond dangosir yr adeilad yn ei ffurf bresennol ar fap OS 1880. Ar ôl 1945 defnyddiwyd yr ysgubor fel parlwr godro, a thua diwedd yr ugeinfed ganrif newidiwyd y stablau a'r certws yn annedd (Odyn y Graig).  

Wedi'i hadeiladu o rwbel calchfaen a gloddiwyd yn lleol, o dan do llechi, mae gan yr ysgubor ydlofft a chertws yn y pen gogleddol, a stablau â llofft uwchben a chertws ar ongl sgwâr yn y pen deheuol. Mae gan yr ysgubor ddrysau nithio yn hytrach na chilfachau wagenni, sydd, yn y wal ddwyreiniol i'r iard, â phen segmentol brics, gyda drysau llwytho llofft y naill ochr a'r llall o dan y bondo, a chyda drws segmentol arall ar yr ochr dde. Ymhellach i'r dde mae grisiau carreg allanol, sy'n cynnwys cwt ci, i ddrws yr ydlofft, sy'n ddrws astellog o dan y bondo, gydag agoriad arall i'r dde ohono. Isod ceir lintel pren llydan i'r hen gertws, ond ers hynny mae'r agoriad wedi'i lenwi gyda gwaith maen a drws astellog culach. Yn wal orllewinol yr ysgubor mae'r drws nitho wedi'i integreiddio gyda drws llwytho uwchben, ac mae drysau llwytho pellach a stribedi awyrellu'r naill ochr a'r llall. I'r chwith o'r drws mae penty haearn rhychiog sy'n gartref i fodur a roddwyd yno ar ôl 1945 i bweru'r peiriannau godro. Heb fod wedi'i gysylltu â'r adeilad mae'r slab carreg oedd yn cynnal echel injan geffylau sydd wedi'i farcio ar fap OS 1880. I'r chwith o'r ysgubor mae toriad gweladwy yn y gwaith maen rhwng yr ysgubor a'r ydlofft/certws. Mae agoriad llofft yng nghefn yr ydlofft, ac oddi tano mae bwlch drws i'r certws. Mae'r stablau a'r certws ar ongl sgwâr i'r ysgubor, gan roi cynllun siâp L cyffredinol. Adeilad fferm gyda llofft ydoedd yn wreiddiol, ond mae bellach yn dŷ deulawr gyda ffenestri modern, wedi'u mewnosod yn yr agoriad gwreiddiol gan mwyaf. Mae toriad clir yn y gwaith maen sy'n dangos maint yr ysgubor wreiddiol. Mae'r hen gertws yn estyn allan ymhellach ar ochr ddwyreiniol yr ysgubor ac yn ffurfio ochr ddeheuol buarth y fferm. Yn ei wal ogleddol mae dwy gilfach lydan i gerti gyda bwâu fflat, a ffenestr a bwlch drws o dan bennau segmentol, pob un â charreg fwa, islaw 3 hen agoriad i'r llofft sydd bellach wedi'u troi'n ffenestri. Mae agoriad arall i'r llofft sydd wedi'i newid yn y talcen dwyreiniol, o dan ben segmentol carreg, ac mae ffenestr o dan y bondo yn y wal ddeheuol. Roedd darn is oedd yn estyn allan o'r wal ddeheuol yn agored yn wreiddiol yn ei du blaen ar yr ochr ddwyreiniol ond mae wedi'i gau ac mae ganddo ddrws a ffenestr fodern. Yn ei dalcen mae agoriad llofft wedi'i gau o dan lintel pren. I'r chwith o'r darn hwn sy'n estyn allan mae gan yr hen stablau ffenestri bwa brics modern yn ei wal ddeheuol a'i dalcen gorllewinol, a ffenestri modern yn y to, ond mae hen agoriad llofft â phen segmentol carreg yn y talcen.  

Y tu mewn i'r ysgubor mae stribedi awyrellu i'w gweld yn y talcenni gwreiddiol. Mae gan yr ysgubor do tair cilfach gyda thynlath a phwyslathau ar oleddf, a 2 drawslath, gydag un postyn canolog yn eu cynnal ymhellach. Mae slabiau llechi ar y llawr dyrnu. Mae'r stablau a'r certws wedi'u troi'n dŷ, ond mae gan y to distiau sydd â thrawstiau croes crwm.  

Wedi'i rhestru fel ysgubor sylweddol sydd wedi'i chadw'n dda o ddechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, gydag ychwanegiadau diweddarach ac er gwaethaf ei throsi'n rhannol yn dŷ, ac am werth grŵp gyda'r ffermdy ac eitemau rhestredig cysylltiedig eraill.