87852

 

II  

 

15/10/2021  

 

Ty gwreiddiol ar Fferm Cosmeston Isaf  

 

Bro Morgannwg  

Sully  

 

Cosmeston  

317915  

168961  

 

Rhan o gasgliad o adeiladau fferm ar Fferm Cosmeston Isaf, i'r dwyrain o'r B4267 tua 300m i'r de o'r fynedfa i Barc Gwledig Llynnoedd Cosmeston.  

Domestig  

Aml-gyfnod  

Tŷ aml-gyfnod, cnewyllyn tŷ un uned a adeiladwyd yn yr 17G neu'r 16G, naill ai mynediad ar y pen yn wreiddiol neu gyda simnai ochrol a fyrhawyd yn ddiweddarach (nid yw tystiolaeth o'r union drefniant yn weladwy). Cafodd ei ymestyn yn ddiweddarach yn yr 17G yn erbyn y lle tân gyda rhes hirach â mynediad uniongyrchol gyda lle tân yn y talcen a grisiau'n creu cynllun 2 uned gyda simneiau talcen a chrib a'r rhan hŷn yn dod yn barlwr i'r neuadd newydd. Ychwanegwyd rhes bellach yn 18G/19G a throswyd y cyfan yn ddiweddarach, oddeutu 1890, at ddefnydd anifeiliaid (stablau, beudy) gan roi wyneb newydd / ailadeiladu'r brif wal ddeheuol ac ychwanegu estyniad unllawr ar yr ochr hon. Byddai'r addasiad hwn wedi digwydd pan adeiladwyd ffermdy newydd i'r gogledd, gan israddio'r tŷ cynnar at ddefnydd y fferm. Gosodwyd to newydd o dun rhychiog yn yr 20G.  

Rhes o adeiladau ffermydd deulawr (tŷ blaenorol), wedi'i alinio o'r dwyrain i'r gorllewin yn fras. Mae adain unllawr dalcennog ar ongl sgwâr wedi'i hychwanegu at y gweddlun 'blaen' deheuol. Calchfaen rwbel gydag addurniadau brics a bloc, atgyweiriadau ac ychwanegiadau. Dan do tun rhychiog. Y gornel dde-ddwyreiniol wedi'i hailadeiladu gyda blociau (o amgylch grisiau 17G y talcen). Ychwanegwyd estyniad at yr ochr dde, to un ongl, drws llydan ar ongl gyda'r brif res. Ychwanegwyd estyniad pellach (llawer diweddarach) ar yr ochr ddwyreiniol. Grisiau a drws i'r llawr uchaf yn y talcen ar y dde. Drws i'r ochr dde isaf yn y pen dwyreiniol. Simnai fawr ymestynnol ar y talcen dwyreiniol (ailadeiladwyd yn y gornel ddeheuol) wedi'i chapio â brics. Mae'r gweddlun gogleddol wedi'i guddio i raddau helaeth gan lystyfiant ond mae ganddo ychwanegiad â tho tun rhychiog ar oledd yn y pen gorllewinol, mae agoriadau ffenestri wedi'u blocio yn y rhan o'r 17G yn weladwy. Yng ngweddlun y de mae 3 drws i'r llawr gwaelod, drws ceirt llydan ar yr ochr dde, drws canolog cul a drws lletach ar yr ochr chwith gyda ffenestr wrth ei ochr a ffenestr uwchben. Ffenestr sgwâr fach uwchben y drws canolog.  

Mae mynediad i'r rhan gynharaf drwy'r drws ceirt ar y llaw dde ar y gweddlun deheuol. Mae lle tân mawr a simnai risiog yn y wal ddwyreiniol, gydag agoriad drws wedi'i gau ag estyll yn y gornel ogledd-ddwyreiniol (mynedfa gynnar); mae trawst wedi'i adeiladu yn y wal ddwyreiniol, sy'n gilannog uwchben a chyda thyllau distiau, capan ac agoriad bach wedi'i gau yn y wal uwchben. Agoriad drws a thystiolaeth o agoriad ffenestr ganolog yn y wal ogleddol (wedi'i difrodi'n helaeth). Mae estyniad diweddarach o'r 17G wedi cadw lle tân yn y talcen (sydd bellach wedi'i lenwi) gyda chapan pren enfawr a dalwyr carreg, mae grisiau yn y talcen wedi goroesi ar yr ochr chwith, ond mae'r llawr uchaf yn anhygyrch. Agoriad drws wedi'i rwystro i dŷ cynharach. Mae simnai ymestynnol yn y talcen dwyreiniol gyda bwrdd corbelog ar uchder y nenfwd. Estyniad dwyreiniol gyda drws o'r rhan gynnar ac ystafell ddiogel wedi'i hadeiladu yn y gornel dde-orllewinol. Gosodwyd llawr newydd ond mae trawstiau pren gyda thyllau distiau wedi goroesi gan awgrymu strwythur ffrâm llawr cul. Mae estyniad i'r de gyda lle tân yn y talcen a grât haearn bwrw bach.  

Mae wedi'i gynnwys oherwydd ei ddiddordeb pensaernïol ac hanesyddol arbennig fel ffermdy prin sy’n goroesi o'r cyfnod cyn 1700 gyda'i ffurf a'i gynllun yn glir ar y cyfan, sy’n cadw tystiolaeth glir o'i darddiad cynnar (gyda nodweddion cynnar sy’n goroesi) a'i ddatblygiad yn yr 17G.