87902

 

II  

Amddiffyniad Dros dro  

 

 

Eglwys Gatholig Dewi Sant gan gynnwys ty’r offeiriad ac adeiladau cysylltiedig eraill  

 

Gwynedd  

Tywyn  

Tywyn  

 

258182  

300653  

S  

Ar ochr Ddeheuol Ffordd y Pier, i’r Gorllewin o’r is-bont o dan y rheilffordd, wedi ei lleoli’n ôl yn ei rhandir ei hun.  

Crefyddol, Defodol ac Angladdol  

Modern  

Eglwys Gatholig a adeiladwyd rhwng 1967 a 1969 i gynlluniau gan gwmni amlwg o benseiri, Weightman & Bullen of Liverpool. Dyluniwyd yr eglwys i eistedd i fyny at 250 o bobl. Costiodd £47,000. Ar ddechrau’r 20g dim ond llond llaw o Gatholigion a oedd yn byw yn Nhywyn ac yn y Bermo yr oedd yr eglwys agosaf. Ym 1935 cymerodd gwraig leol, Miss Mary Corbett brydles ar gapel Presbyteraidd Cymraeg yn Brook Street i’w ddefnyddio ar gyfer dathlu’r Offeren. Cysegrwyd yr eglwys i Ddewi Sant a dodrefnwyd hi ag allor o Dderw Awstralaidd. Ym 1939, cafodd ardal y plwyf lleol ei had-drefnu a phenododd Esgob Hannon, Mynyw, Basil Rowlands yn offeiriad plwyf ar gyfer Tywyn, yr offeiriad Catholig cyntaf i breswylio yn y dref ers yr Hybarch John Griffith a ferthyrwyd yn Camberwell ym 1539. Yn y blynyddoedd yn dilyn yr Ail Ryfel Byd datblygodd y dref fel cyrchfan gwyliau ac oherwydd y mewnlifiad o dwristiaid haf cymerwyd meddiant o neuadd y Fyddin Diriogaethol ar gyfer dathlu’r Offeren. Dechreuwyd codi arian ar gyfer eglwys newydd ym 1954,ac erbyn 1958 roedd digon o arian wedi’i godi i’r offeiriad plwyf, y Tad Joseph Jackson, brynu’r safle presennol. Parhaodd y codi arian am ddegawd arall ac ar 25 Hydref 1969 agorwyd a bendithiwyd yr eglwys gan yr Esgob Petit, Mynyw. Adeiladwyd hi dan gyfarwyddyd y Tad Charles Lloyd, yr offeiriad ar y pryd, yn unol â dyluniadau Weightman & Bullen, gyda chasgliad nodedig o ddodrefn gan John Skelton, nai a disgybl Eric Gill, gan gynnwys cerflun o Ddewi Sant ar y lawnt i’r Gogledd-orllewin o’r eglwys. Adeiladwyd yr eglwys fel cyfres o adeiladau gydag atodiad i gorff yr eglwys, neuadd blwyf, cegin, swyddfeydd a thŷ offeiriad. Mae eglwys Dewi Sant yn un o nifer o eglwysi Catholig modernaidd a adeiladwyd yng Nghymru yn dilyn Ail Gyngor y Fatican. Hyrwyddodd y Cyngor newidiadau sylfaenol mewn cynllunio eglwysig, trefniant ac arferion addoli. Mae eglwys Dewi Sant yn nodedig oherwydd y defnydd o dŵr twmffat pigfain canolog fel canolbwynt yr eglwys. Mae iddo adlais yn nyluniad capel Hopwood Hall ym Manceinion gan Frederick Gibberd (1964-5, GII), hwnnw hefyd â phaneli gwydrog i’r twmffat. Yn Nhywyn mae’r twmffat yn hynod drawiadol o’r tu allan ac yn llifoleuo tu mewn yr eglwys â golau naturiol. Cafodd waliau’r eglwys eu hatgyfnerthu yn 2001 trwy godi bwtresi yn yr iard, adnewyddwyd y rendro a newidiwyd y ffenestri am unedau gwydr-dwbl – i gyd am gost o £42,000. Y flwyddyn olynol ailosodwyd gorchudd copr y tŵr a’r to, a oedd wedi bod yn gollwng, am gost o £120,000.  

Eglwys mewn dull modern trawiadol. Wedi ei hadeiladu o frics gyda gorffeniad Tyrolaidd. Cynllun chwe-ochrog, y strwythur yn cael ei ddominyddu gan do mawr canolog ar ffurf twmffat wedi’i orchuddio gan fetel, y twmffat â stribedi fertigol o wydr. Band di-dor o ffenestri llofft olau cul o gwmpas y nodwedd ganolog hon, gyda waliau wedi’u rendro’n llyfn yn ffurfio rhagfur i do gwastad o groen allanol. Mae rhai o’r ffenestri o’r pren gwreiddiol a rhai wedi’u hamnewid â rhai uPVC. Mynediad yn estyn allan i’r Gogledd, gyda bedyddfa gromfannol yn cael ei goleuo o’r top i’w chwith. Ffenestri golau strip fertigol wedi’u lapio o gwmpas corneli’r Gogledd-orllewin a’r De-orllewin gyda wyneb-fyrddau amlwg ar ddistiau sy’n estyn allan. Tramwyfa tebyg i gloestr yn cysylltu prif adeilad yr eglwys â thŷ’r offeiriad, sy’n estyn allan i’r Dwyrain, y tu ôl i wal uchel blaen yn amgáu iard.  

Yn cynnwys prif gorff yr eglwys gyda’r neuadd gysylltiedig yn ffurfio estyniad i gorff yr eglwys, sydd wedi’i wahanu gan bared symudol. Cysegrfa, cyffesgell a chegin o fewn y prif adeilad, ar ei ochr chwith, coridor yn eu cysylltu â thŷ’r offeiriad a'r swyddfeydd. Prif fynedfa yn y porth sy’n estyn allan ar ochr Ogleddol yr eglwys. Y tu mewn yn cael ei oleuo’n ddramatig o’r top gan y tŵr canolog a pherimedr y llofft olau. Strwythur y prif do o bren laminedig; nenfydau isel yn y rhannau allanol gyda haenau gweadol o baent; waliau plaen wedi’u peintio. Llawr teraso gwyn yn y porth, teraso gwyrdd o Borthmadog yn yr eglwys a’r neuadd, ac wedi’i gymysgu â llechi yn y gysegrfa. Teils llawr finyl ym mhobman arall. Cysegrfa ganolog, wedi ei chodi i fyny un gris ac wedi’i hamgylchu gan reilen. Allor ganolog ar y predela. Y dodrefn gan John Skelton yn cynnwys y tabernacl a Gorsafoedd y Groes, cerfweddau isel yr olaf o lechi Corris. Dodrefn y Gysegrfa o dderw Cymru, yr allor, y fedyddfan a phlinth y tabernacl o lechi Corris a gwenithfaen.  

Yn gynwysedig, er gwaethaf rhai newidiadau, fel cyfres o adeiladau eglwysig trawiadol mewn dull modern a ddyluniwyd gan gwmni amlwg o benseiri eglwysig y cyfnod. Mae dyluniad yr eglwys yn adlewyrchu egwyddorion Ail Gyngor y Fatican, ac yn cefnu ar y cyfeiriad echelinol traddodiadol mewn gofod llydan agored hyblyg, gan ddefnyddio ffurf to dramatig i bwysleisio a goleuo’r gysegrfa ganolog. Mae’r dodrefn gan John Skelton hefyd yn drawiadol. Mae'r strwythur hwn yn destun Gwarchodaeth Interim o dan Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) 1990. Mae'n drosedd difrodi'r strwythur hwn a gallwch gael eich erlyn. I gael rhagor o wybodaeth am Warchodaeth Interim, ewch i'r dudalen 'Hysbysiadau statudol' ar wefan Cadw. I gael rhagor o wybodaeth am y strwythur hwn, neu i roi gwybod am unrhyw ddifrod, cysylltwch â Cadw.