87903

 

II  

Amddiffyniad Dros dro  

 

 

Eglwys Gatholig Crist y Brenin  

 

Conwy  

Kinmel Bay and Towyn  

Tywyn  

Tywyn  

297727  

379180  

W  

Ar ochr Orllewinol Ffordd y Gors, gyferbyn â Llys Glyndwr, y tu ôl i reiliau a chlwydi cyfoes.  

Crefyddol, Defodol ac Angladdol  

Modern  

Eglwys Gatholig o 1973-74 gan bractis pensaernïol Bowen Dann Davies (BDDP), gyda Bill Davies fel y partner oedd â chyfrifoldeb ac I G Davies fel pensaer y prosiect. Y contractwyr oedd Anwyl Construction. Cost yr adeiladu oedd £30,000. Tyfodd Tywyn yn gyflym yn y cyfnod ar ôl y rhyfel, yn rhannol oherwydd y don dymhorol o ymwelwyr a ddeuai ar eu gwyliau i’r parciau cabanau a charafanau a oedd newydd eu sefydlu, ond hefyd wrth i breswylwyr sefydlog symud i’r ardal. Adeiladwyd eglwys Crist y Brenin i fodloni anghenion y boblogaeth gynyddol a’r ymwelwyr tymhorol. Eglwys Tywyn oedd y gyntaf o 3 eglwys nodedig a grëwyd gan bractis Bowen Dann Davies rhwng 1973 ac 1982. Datblygodd y themâu brodorol modernaidd Cymreig yr oedd Stewart Powell Bowen wedi eu sefydlu gyda dyluniad Ein Harglwyddes o Lourdes yn Benllech (1964-5), dyluniad yr oedd Bill Davies wedi cyfrannu'r holl waith pensaernïol iddo. Dilynwyd Tywyn yn fuan gan Sant Illtud, Rhuddlan (1975-6), a oedd yn adleisio cynllun Crist y Brenin. Dyfarnwyd i’r practis Gymeradwyaeth yr RIBA ym 1978. Ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach ym 1982 cwblhaodd y practis gapel Presbyteraidd Cymraeg Capel y Groes yn Wrecsam, gan ddefnyddio themâu dylunio tebyg. Enillodd Gymeradwyaeth yr Ymddiriedolaeth Ddinesig ym 1982, Cymeradwyaeth yr RIBA yn ogystal â’r Fedal Aur am Bensaernïaeth yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru ym 1984.  

Eglwys yn y dull brodorol modernaidd cysylltiedig yn arbennig â phractis Bowen Dann Davies (BDDP), wedi ei datblygu mewn ymateb i dirlun a hinsawdd Gogledd Cymru. Mae agweddau nodweddiadol y dull sydd i’w gweld yn cynnwys amlinellau isel, toeau sy’n ymestyn a chynllun cymhleth. Nodwedd drawiadol y cynllun yw ei hyblygrwydd i ymateb i faint cyfnewidiol y gynulleidfa: mae’r prif ofod yn cynnwys neuadd y gellir ei thrin fel ymestyniad i gorff yr eglwys, ac mae drysau ar yr ochr Dde yn caniatáu i addolwyr gymryd rhan yn yr Offeren o’r tu allan. To ar oleddf serth gyda theils concrid sy’n cyd-gloi, brics lliw hufen, ffenestri a drysau pren. Cynllun hirsgwar, y tri phrif floc o’r Dwyrain i’r Gorllewin yn camu allan, y bloc culaf un-gogwydd yn y Dwyrain. Toeau hir isel, gyda’r llofft olau wedi’i gwthio uwchben llinell y prif fondo i roi llofft olau dros y gysegrfa. Mynedfeydd a ffenestri yn y gweddluniau hir, yn cael eu cysgodi gan ymestyniad o’r bondo. Gerllaw’r mynediad mae tŵr rhwyllog pren sy’n sefyll ar ei draed ei hun, gyda chroes ar ei ben, yn uchel uwchben yr eglwys.  

Y trefniadau mewnol o frics brown golau amlwg, nenfwd a thrawstiau hydredol i gyd wedi’u gorchuddio ag estyll pren. Mae’r tu mewn wedi’i oleuo’n dda o’r gweddluniau hir a’r llofft olau, ac mae iddo gymeriad teuluol anffurfiol, yn cael ei hyrwyddo gan y gallu i gysylltu corff yr eglwys â’r neuadd. Ale ochr lydan yng nghorff yr eglwys, a chysegrfa nad yw wedi ei dylunio’n ofodol: yn hytrach mae’n ffurfio llwyfan o deils wedi ei godi gam yn uwch na chorff yr eglwys. Mae’r bedyddfan a’r allor ar y llwyfan hwn: mae gwaelodion brics i’r naill a’r llall gyda llechi Cymreig gloyw uwchben. Gorsafoedd y Groes wedi eu gosod yn uchel ar drawst hydredol sy’n nodi’r rhaniad rhwng corff yr eglwys a’r ale i’r De. Rhodfa o’r mynediad i’r gysegrfa, cegin, boelerdy a thoiledau.  

Wedi ei chynnwys oherwydd ei diddordeb arbennig fel enghraifft hardd o eglwys Gatholig ar ôl y rhyfel yng Nghymru, a gwaith Bill Davies a Phartneriaeth Bowen Dann Davies. Yr idiom brodorol modernaidd yr oedd y Bartneriaeth yn bennaf gysylltiedig â hi, wedi ei chyfuno â syniadau diwygiadol Ail Gyngor y Fatican, yn cael eu harddangos yn hyfryd mewn adeilad sy’n hynod sensitif i’w dirwedd a’i gyd-destun cymdeithasol. Mae’r eglwys wedi goroesi heb newid rhyw lawer. Mae'r strwythur hwn yn destun Gwarchodaeth Interim o dan Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) 1990. Mae'n drosedd difrodi'r strwythur hwn a gallwch gael eich erlyn. I gael rhagor o wybodaeth am Warchodaeth Interim, ewch i'r dudalen 'Hysbysiadau statudol' ar wefan Cadw. I gael rhagor o wybodaeth am y strwythur hwn, neu i roi gwybod am unrhyw ddifrod, cysylltwch â Cadw.