87905

 

II  

Amddiffyniad Dros dro  

 

 

Eglwys Gatholig Sant Joseff  

 

Sir Ddinbych  

Denbigh  

Dinbych  

Dinbych  

304823  

365769  

 

Ar dir uchel i’r De o’r dref, fe’i cyrhaeddir ar dramwyfa breifat oddi ar Lôn Llewelyn.  

Crefyddol, Defodol ac Angladdol  

Modern  

Eglwys Gatholig a adeiladwyd ym 1968 yn unol â dyluniadau Gwilym Parry Davies. Y contractwr oedd Hugh Jones a’i Fab, Dinbych. Y gost (am yr eglwys a thŷ’r offeiriad) oedd £25,000. Roedd y Tadau Jeswit wedi sefydlu cenhadaeth yn Ninbych ym 1853 ac adeiladwyd capel ar dir ym Mryn Sychar ym 1863. Gwasanaethwyd hwn ar benwythnosau am flynyddoedd lawer gan seminaryddion o eglwys Sant Beuno. Ymhen amser penderfynwyd bod yr eglwys yn rhy fach, felly ar ôl codi arian adeiladwyd eglwys a thŷ’r offeiriad newydd. Wedi ei chysegru i Sant Joseff, agorwyd yr eglwys ym 1968 gan John Petit, Esgob Mynyw. Mae dyluniad yr eglwys yn adlewyrchu’r diwygiadau a ddaeth o ganlyniad i Ail Gyngor y Fatican ac, yn fwriadol, nid yw’n draddodiadol ei hadeiladwaith, ei deunyddiau na’i threfniant. Adeiladwyd hi ar gynllun sgwâr, ond trefnwyd hi gyda bedyddfa a chysegrfa wedi’u halinio ar echel letraws. Mae hefyd yn nodedig am ddefnyddio strwythur to paraboloid hyperbolig, math o do a ddatblygwyd yn gyntaf cyn yr Ail Ryfel Byd ond a ddaeth yn fwy poblogaidd yn ystod y 1950au a’r 1960au ac a ddefnyddiwyd ar gyfer strwythurau a oedd yn gofyn am ofod cynllun agored mawr. Mae iddo nifer o fanteision nad oes gan do wedi’i lunio yn y dull traddodiadol – y gallu i’w godi’n gyflym, ei hunan-orffeniad o ansawdd uchel, a’i gost cymharol fychan. Mae enghreifftiau yn Lloegr, fel Gwasanaethau Markham Moor (1960-1) ac eglwys Sant Ioan, Lincoln (1962-3), y naill a’r llall gan Sam Scorer, a Sefydliad y Gymanwlad (1962-3) yn rhestredig. Yng Nghymru cafodd pwll nofio Waterworld Wrecsam ei adeiladu gyda tho paraboloid hyperbolig (1965-7). Mae’n bosib i’r defnydd ohono yn Ninbych, tra’n hwyr yng nghyd-destun y DU, fod wedi’i effeithio gan do Wrecsam. Y defnydd o’r math hwn o do yn Ninbych yw’r ail enghraifft, hyd y gwyddys, yng Nghymru. Mae’r defnydd o strwythur to hunangynhaliol tenau yn eglwys Sant Joseff yn caniatáu gofod mewnol hyblyg heb gynhalbyst mewnol. Mae cryfder y to yn ddyledus i dyndra pilen yn ffurf haen ddwbl o estyll tafod a rhigol gyda distiau pren rhyngddynt. Mae strip y llofft olau, yn union o dan y to, yn rhoi’r argraff o do yn arnofio. Caiff y to ei ddal i lawr gan folltau i mewn i geudod y waliau a’i angori gan fwtresi concrid cyfnerthedig mawr yn nau o’r corneli isel. Mae rhai newidiadau bychain wedi’u gwneud i’r tu allan (newid estyll yr wyneb-fyrddau am rai uPVC), a’r tu mewn yr oedd yna’n wreiddiol Gapel yr Arglwyddes wedi’i wahanu oddi wrth y narthecs gan bared, ond symudwyd y pared i greu ystafell ymgynnull fawr ac ardal ymborthi/gweini lluniaeth.  

Waliau dal pwysau o frics brown golau gyda tho paraboloid hyperbolig â gorchudd ffelt, wedi’i angori gan fwtresi concrid mewn dau gornel. Cynllun sgwâr, wedi’i osod allan fel diemwnt gyda bedyddfa a chysegrfa wedi’u halinio ar echel letraws. Mae’r fedyddfa wydredig wyth-ochrog sy’n estyn allan o’r gornel Orllewinol litwrgaidd sydd wedi’i dorri i ffwrdd yn dominyddu’r ddynesfa i’r adeilad. Mynediad i’r Chwith o’r fedyddfa, drysau pren dwbl gyda phennau triongl bas. Band y llofft olau o dan y bondo ar bob un o’r pedair wal; tair ffenestr dal a chul ym mhob un o waliau’r gorllewin, goleuadau sengl yn waliau’r dwyrain. Baeau ffenestri uchder-llawn tebyg i esgyll yn estyn allan o bob ochr i’r gysegrfa (ei hunig fynegiant allanol). Ffenestri alwminiwm, wyneb-fyrddau uPVC (ail-osodwyd, pren yn wreiddiol).  

Waliau gwyn plaen y tu mewn, llawr o deils chwarel. Nenfydau pren tafod a rhigol. Mynedfa i’r narthecs gydag ystafell gyfarfod yn gysylltiedig (Capel yr Arglwyddes gynt) ar hyd un ochr o gorff yr eglwys; cysegrfeydd ar hyd yr ochr gyfatebol y tu hwnt i’r fedyddfa. Gofod addoli cynllun agored mawr, y cyfeiriadu lletraws a’r to digynhaliaeth yn creu ymdeimlad o ehangder. Y gysegrfa i fyny un ris ac wedi’i halinio ar letraws. Allor fawr o wenithfaen llwyd Trefor yn guddiedig dan stripiau ffenestri fertigol. Ffenestri gwydr lliw dalle de verre o liwiau’r enfys gan Peter Morton o Pilkington Glass. Y cwareli uwchben y tabernacl yn dangos rhyfeddodau’r llaswyr a chloch yr Angelws. Bedyddfa gyda bedyddfaen lletraws carreg a ffenestr fawr dalle de verre gan Jonah Jones yn portreadu Bedydd Crist.  

Wedi ei chynnwys oherwydd ei diddordeb pensaernïol arbennig fel eglwys o gyfnod Ail Gyngor y Fatican â threfniant modern trawiadol a chynllun strwythurol arloesol seiliedig ar do paraboloid hyperbolig. Mae’n enghraifft brin o’r fath strwythur ac yn un o’r ychydig y gwyddom iddynt gael eu hadeiladu yng Nghymru. Mae hefyd o ddiddordeb arbennig oherwydd ei gwydr lliw hyfryd sy’n cynnwys y gwaith mawr yn y fedyddfa gan yr artist Jonah Jones. Mae'r strwythur hwn yn destun Gwarchodaeth Interim o dan Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) 1990. Mae'n drosedd difrodi'r strwythur hwn a gallwch gael eich erlyn. I gael rhagor o wybodaeth am Warchodaeth Interim, ewch i'r dudalen 'Hysbysiadau statudol' ar wefan Cadw. I gael rhagor o wybodaeth am y strwythur hwn, neu i roi gwybod am unrhyw ddifrod, cysylltwch â Cadw.