87907

 

II  

Amddiffyniad Dros dro  

 

 

Eglwys Gatholig y Beichiogiad Dihalog, gan gynnwys y ty offeiriad cysylltiedig  

 

Sir y Fflint  

Flint  

Y Fflint  

 

324165  

373013  

 

Ar ben Gogleddol Stryd Coleshill, yn agos i’r gyffordd â Stryd Earl a Ffordd Aber.  

Crefyddol, Defodol ac Angladdol  

Fictoraidd  

Eglwys Gatholig wedi’i hadeiladu yng nghanol yr 1880au yn y dull Gothig Seisnig Cynnar yn defnyddio brics coch Rhiwabon yn unol â dyluniadau gan Sinnott & Powell, penseiri amlwg yng Ngogledd-orllewin Lloegr ar ddiwedd y 19g. Hyd at y 18g nid oedd y Fflint wedi bod yn ddim mwy na phentref bach. Yn y 18g dechreuwyd ar y gwaith diwydiannol o gloddio am lo a phrosesu plwm ar raddfa fechan, a chynyddodd cyflymder y diwydiannu yn y 19g. Yn ystod y cyfnod hwn roedd yn rhaid i Gatholigion y dref deithio i Dreffynnon i ddathlu’r Offeren. Roedd tir wedi ei brynu ym 1841 gan ddau ŵr lleol - George Roskell, Maer cyntaf y Fflint, ac Edward Roberts – a bwriad y Tad Lythgoe SJ, Rheithor Treffynnon, oedd adeiladu eglwys, ysgol a thŷ offeiriad, ond ni fu unrhyw symud ymlaen am gryn amser. Yn yr 1850au trawsnewidiwyd yr hen waith mwyndoddi i ffatri alcali, a gwelodd y dref gynnydd mawr yn ei phoblogaeth Gatholig. Roedd llawer o’r gweithwyr yn y diwydiannau a oedd yn tyfu yn dod o deuluoedd Gwyddelig a oedd wedi mudo draw, ac roedd y mewnlifiad yn ddigon mawr i greu cymuned Wyddelig ei hiaith yn y dref. Dechreuodd gwaith adeiladu’r eglwys newydd ym 1854, dan arweiniad y brodyr Cycyllog a oedd wedi cyrraedd Pantasaff ddwy flynedd yn gynt. Dechreuodd y datblygiad gydag ysgol/capel, ac fe’i cofrestrwyd ar gyfer addoli ym 1858. Ehangwyd yr ysgol/capel ym 1876 ac yna adeiladwyd yr eglwys ei hun – gosodwyd ei charreg sylfaen ar 5 Mehefin 1884 gan Dr Edmund Knight, Esgob Amwythig. Dyluniwyd hi gan James a Bernard Sinnott o Sinnott & Powell o Lerpwl a’r adeiladwyr oedd y Meistri Reney o Gei Connah. Agorwyd hi ar 30 Awst 1885 gan y Cardinal Manning. Cost adeiladu’r eglwys oedd £2,000. Roedd wedi’i chynllunio gyda thŵr a meindwr. Ond ni chafodd y naill na’r llall eu hadeiladu. Ar ôl dymchwel Downing Hall, cartref yr Arglwydd a’r Fonesig Denbigh, rhoddwyd yr allor o’r capel preifat yno i’r Fflint ym 1890 gan frodyr Pantasaff a gosodwyd hi yno fel uchel-allor; symudwyd yr uchel-allor wreiddiol i Gapel y Forwyn Fair. Yn yr un flwyddyn gosodwyd celfddelw o’r Galon Sanctaidd ac adeiladwyd y tŷ offeiriad presennol sy’n gysylltiedig â’r eglwys. Talwyd am yr olaf gan Mrs Elizabeth Harnett, merch George Roskell. Aildrefnwyd y seintwar ym 1936 pan osodwyd allor newydd a rheilen seintwar o lechfaen Gwespyr ac ail-leoli allor Downing Hall fel allor y Forwyn Fair. Ym 1958, bu aildrefnu pellach i allor y Forwyn Fair, cysegrfa’r Galon Sanctaidd a’r fedyddfan gyda lloriau newydd yn yr eiliau, y porth a’r seintwar. Yn ddiweddar yn yr 20g aildrefnwyd y gysegrfa ymhellach - symudwyd peth o’r dodrefn a chafwyd rhai newydd yng nghapel y Forwyn Fair.  

Eglwys, dull Gothig Seisnig Cynnar diaddurn. Brics coch Rhiwabon gydag addurniadau tywodfaen (bellach wedi’u peintio). To llechi, ar oleddf serth. Corff yr eglwys gyda seintwar talcen crwn amlochrog o dan yr un to ac eil benty Ogleddol gyda chapel y Forwyn Fair ar ei ben Dwyreiniol. Porth Gogledd-orllewinol yn estyn allan o’r eil, gyda bwa wedi’i fowldio a’i osod yn ddwfn. Ffenestri lansed, rhai’r eil yn barau, y rhai i’r Gorllewin â’u heyrn yn rhwyllog. I’r Gorllewin o gorff yr eglwys ffenestr lansed driphlyg, band silff ffenestr risiog yn ei fframio a mowldin capan. Ffenestri bychain pedeirdalennog i’r llofft olau. Adeilad cysegrfa 2-lawr i’r De-ddwyrain. Y tŷ offeiriad yn gysylltiedig â’r eglwys yn y De-orllewin; brics gyda tho llechi, talcen sy’n wynebu’r Gorllewin ychydig ymlaen, a thalcenni mewn parau yn wynebu’r De, i gyd â bricwaith addurnol dan y bondo, talcenni a chwrs llinyn.  

Wedi ei orffen mewn brics Rhiwabon (fel y tu allan), corff yr eglwys a’r eil wedi’u gwahanu gan rodfa o golofnau drwm o gerrig Swydd Gaerefrog gyda phennau plaen. 3 ffenestr llofft olau gron uwchben. Oriel côr uwchben y gysegrfa. To baril bwaog corff yr eglwys o ffawydden goch, gyda’r llawr, y drysau, y corau a’r gwaith coed gwreiddiol arall i gyd o ffawydden goch hefyd. Llawr y seintwar o estyll derw. 3 ffenestr lansed yn nhalcen crwn y seintwar, y ffenestr ganol ag ynddi wydr lliw yn portreadu Ein Harglwyddes Ddihalog.  

Wedi ei chynnwys er gwaethaf colli ac aildrefnu rhai o’r gosodiadau a’r dodrefn gwreiddiol, oherwydd ei diddordeb pensaernïol arbennig fel eglwys nodedig o ddiwedd y 19g gyda chymeriad cryf, syml a defnydd nodedig o frics Rhiwabon y tu mewn yn ogystal â’r tu allan. Dyluniwyd hi gan gwmni amlwg o benseiri diwedd y 19g a oedd yn gyfrifol am amrediad o eglwysi yn Archesgobaeth Lerpwl a Salford, llawer ohonynt wedi’u rhestru isod. Mae dyluniad yr eglwys yn adlewyrchu diddordeb hanesyddol tref y Fflint, ei diwydiant a’i phoblogaeth Gatholig. Mae ganddi hefyd ddiddordeb hanesyddol oherwydd ei chysylltiadau â chymunedau mynachaidd Pantasaff a Threffynnon. Mae'r strwythur hwn yn destun Gwarchodaeth Interim o dan Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) 1990. Mae'n drosedd difrodi'r strwythur hwn a gallwch gael eich erlyn. I gael rhagor o wybodaeth am Warchodaeth Interim, ewch i'r dudalen 'Hysbysiadau statudol' ar wefan Cadw. I gael rhagor o wybodaeth am y strwythur hwn, neu i roi gwybod am unrhyw ddifrod, cysylltwch â Cadw.