GM641

Carreg gyda marciau cwpan Pant Ffos-yr-hebog  

 

Amddiffyniad Dros dro  

Caerffili  

Darran Valley  

 

 

Crefyddol, Defodol ac Angladdol  

Carreg â Chwpan wedi'i nodi arni  

Yr Oes Efydd  

Mae’r gofeb yn cynnwys carreg fawr gyda marciau cwpan sydd yn ôl pob tebyg yn dyddio i ddechrau neu ganol yr Oes Efydd (2500-1600 CC). Mae marciau cwpan yn ffurf syml o addurn a grëwyd drwy sgwrio pant crwn i wyneb carreg, ac maen nhw fel arfer yn dyddio i gyfnod cynhanesyddol. Mae’r garreg wedi’i lleoli ar lethr isaf Twyn y Fid-Ffawydd sy’n wynebu’r gogledd-orllewin tua 400m uwchben lefel y môr. Mae’n dalp caeth i’r pridd o dywodfaen graen main gyda haenau llorweddol, gydag wyneb uchaf trapesoidaidd, yn mesur 2.55m o hyd, 1m o led a 0.42m o uchder. Mae’r prif addurn ar ben gorllewinol yr wyneb uchaf ac mae’n cynnwys tri marc cwpan bach wedi’u trefnu ar ffurf cylchran, yn mesur tua 35mm mewn diamedr a 5mm o ddyfnder. Wrth ymyl y marciau cwpan hyn mae rhych siâp cilgant sy’n mesur tua 0.21m o hyd a 30mm o ddyfnder. Hefyd ar yr wyneb hwn, tua 0.53m i’r dwyrain-gogledd-ddwyrain o’r prif grŵp, mae marc cwpan ychydig yn fwy sy’n mesur tua 44mm mewn diamedr a 7mm o ddyfnder. Mae pumed marc posibl sy’n mesur 90mm mewn diamedr a thua 30mm o ddyfnder i’w weld yn torri ar draws y planau haenu ar wyneb deheuol y garreg, 0.8m o ochr ddwyreiniol a 0.2m o frig y garreg. Mae’r heneb o bwysigrwydd cenedlaethol oherwydd ei photensial i wella ein gwybodaeth am gymdeithas gynhanesyddol, ac mae’n enghraifft mewn cyflwr da yn ei dosbarth. Mae union ystyr a swyddogaeth dyluniad y marc cwpan yn parhau’n ddirgelwch, ond mae amrywiaeth eang o ddeongliadau wedi cael eu hawgrymu. Efallai eu bod yn diffinio llwybr neu ffiniau tiriogaethol, gyda’r enghraifft hon ar ymyl llwybr sy’n arwain i dir uwch cyfagos. Fel arall, gallai eu cysylltiad â henebion defodol neu angladdol cyfagos o’r Oes Efydd nodi ystyr cysegredig i’r sawl a’u creodd a’u harfer fel rhan o dirwedd ddefodol, ac mae’r garreg yn rhannu gwerth grŵp gydag ystod eang o garneddau cynhanesyddol a meini hirion ar Gomin Gelli-gaer. Mae’r ardal gofrestredig yn cynnwys yr olion a ddisgrifiwyd ac ardal gyfagos lle y gellid disgwyl i dystiolaeth gysylltiedig oroesi. Mae Eitem A yn gylchol, yn mesur 10m mewn diamedr ac wedi’i chanoli ar NGR 311603 / 202448. Mae'r heneb hon yn destun Gwarchodaeth Interim o Adran 6 o Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023. Mae'n drosedd difrodi'r heneb hon a gallwch gael eich erlyn. I gael rhagor o wybodaeth am Warchodaeth Interim, ewch i'r dudalen hysbysiadau statudol ar wefan Cadw. I gael rhagor o wybodaeth am y heneb hon, neu i roi gwybod am unrhyw ddifrod, cysylltwch â Cadw.